Dücane Cündioğlu'nun Anlam'ın Tarihi (Kapı:2011) adlı kitabından kısaltılarak alınmıştır.

Kur'an'ın Apaçık Olması

Allah Teala’nın, muradını insanoğluna ‘söz’ (kelam) aracılığıyla bildirip Kur’an’ı “muradının bir ifadesi” kıldığı günden itibaren, müminlerin başlıca vazifesi, hiç şüphesiz onu anlamak, anlatmak ve yaşanılır kılmak olmuştur. Kur’an-ı Kerim’in nüzulü, belli bir zamanda, belli bir mekânda (Hicaz’da) ve belli bir insan topluluğu (Araplar) arasında gerçekleştiği için, onun belli bir dille (Arapçayla) beyan edilmesi de gayet tabii idi. Nitekim Kur’an’da tam altı yerde (Yusuf: 2; Taha: 113; Zümer: 28; Fussilet: 3; Şura: 7; Zuhruf: 3) ve bahusus sıfat-mevsuf halinde “Kur’anen Arabiyyen” tabiriyle bu duruma işaret edilmiştir.

​

Allah Teala, ilk ve doğrudan muhataplarına kendi dilleriyle, kendi gelenekleri, kendi kültürleri içerisinden çıkan, bildikleri, anladıkları, hissettikleri bir dille, Arap Dili’yle hitap etmeyi dilemiş ve bunun, muradını anlamayı kolaylaştırıcı bir lütuf olduğunu söylemiştir. 

​

Cenab-ı Allah, bidayetten beri tüm peygamberleri kendi kavimlerinin diliyle göndermiş, peygamberler de işitip itaat etmelerini temin maksadıyla murad-ı ilahi’yi mensubu oldukları kavimlerin dilleriyle tebliğ etmişlerdir:

Biz her peygamberi kendi kavminin diliyle gönderdik ki onlara beyan etsin. (İbrahim: 4)

Burada, her peygamberin kendi kavminin diliyle gönderilmesinin illeti makamında zikredilen “onlara beyan etsin” ifadesinin doğru anlaşılması gerekir; zira Kur’an’ın “açık-anlaşılır bir dille” inzal edildiğini bildiren ayet-i kerimeler (Nahl: 103; Şuara: 193-194; Fussilet: 43), günümüzde umumiyetle Kur’an’ın salt üslup ve muhtevasıyla alakalı ifadeler olarak ele alınmakta, bundan da Kur’an’ın bugün için basit, sade, okunur okunmaz bir çırpıda anlaşılabilecek delaletlere sahip bir metin olduğu neticesi çıkarılmaktadır. “Kur’an’ın herkes tarafından anlaşılamayacağı, onu sadece alimlerin anlayabilecekleri, dolayısıyla halkın Kur’an’ı, Kur’an’ın çevirilerini okumamaları ve alimlerin yazmış oldukları kitaplarla yetinmeleri gerektiği” şeklinde yaygınlık kazanmış gelenekçi retoriğin halk üzerindeki hakimiyetine karşı, “Kur’an’ın anlaşılmak için indirildiği, her zaman herkesin istifadesine açık bir Kitap olduğu ve Kur’an’ı ulema sınıfının tekeline vermeye kimsenin hakkının bulunmadığı” şeklinde çağdaş bir söylem zuhur etmiş, ulemanın etkisinin azalması ve eşzamanlı olarak çevirilerin yaygınlaşmasıyla da bu söylem, Kur’an’ın her zaman ve herkes tarafından anlaşılabileceği hususunda, mezkur ayetleri iddialarının bir referansı olarak göstermek cihetine gitmiştir. Nitekim Kamer Suresi’nde dört kez tekrarlanan şu ifade de bu söylemin teyidi sadedinde bir delil olarak kullanılmaktadır:

Kur’an’ı düşünsünler diye kolaylaştırdık. Fakat düşünen mi var? (Kamer: 17)

Acaba bu ve benzeri ifadeler, Kur’an’ın (ve pek tabii ki bugün için “Kur’an çevirilerinin”) muhtevasının basitliğine, sadeliğine, her zaman ve herkes tarafından kolay bir biçimde anlaşılabileceğine mi delalet etmektedir?

​

İlk bakışta, ayetlerde zikredilen “kolaylaştırma”nın (teysir) bu tür bir yaklaşımı teyid ettiği ve bu bağlamda Kur’an’ın bugün için ‘kolay bir metin’ olduğu görüşüne kapı açtığı zannedilebilir. Oysa mezkur ayetlerde kolaylaştırmanın keyfiyeti açıklanmamış ve daha da önemlisi “böyle bir hususiyetin Kur’an’ın ilk muhatapları için ne tür bir değer taşıdığı” belirtilmemiştir. Mücmel bir surette söz konusu edilen tebyin ve teysir’in keyfiyeti, Kur’an’ın muhteva ve üslubuna yönelik olsaydı, ilk muhatapların zihninde bu teşebbüsü makul kılabilecek aksi bir tecrübenin de mevcut olması gerekirdi; yani Kur’an’ın ilk muhataplarının (Arapların) ellerinde, ifadeleri açık, anlaşılır ve kolay bir metinle mukayese edebilecekleri, açık olmayan, zor anlaşılabilen, hatta anlaşılamayan metinlerin bulunması lazım gelirdi ki kendilerine “Kur’an’ın böylesi bir metin olmadığını” vurgulamanın bir manası olsun.

​

Eldeki veriler, Kur’an’ın nüzul döneminde Arapların bu tür metinlere sahip olduklarını iddia etmeyi pek mümkün kılmamaktadır; üstelik önlerinde bu tür metinler olsaydı bile, ümmi bir kavim olan Arapların onları okumaları da mümkün değildi. O halde sözkonusu beyan’ın ve teysir’in anlamı nedir? Bu ‘kolaylaştırma’, düşünmeyi ve öğüt almayı mümkün kılmaya matuf bir ameliye olduğuna göre, ‘düşünmek’ ile ‘Kur’an’ın kolaylaştırılması’ arasında ne gibi bir alaka vardır? Bu suallerin cevabı, yine Kur’an’ın kendisi tarafından verilmekte ve mücmel olarak zikredilen teysir’ul Kur’an’ın keyfiyeti şu iki ayette açıklığa kavuşturulmaktadır:

• Sırf şu Kur’an’ı senin lisanın üzere [indirmek suretiyle] kolaylaştırdık ki düşünebilsinler. (Duhan: 58)

• Sırf şu Kur’an’ı senin lisanın üzere [indirmek suretiyle] kolaylaştırdık ki onunla muttakileri müjdeliyesin, inatçıları da inzar edesin. (Meryem: 97)

Görüldüğü üzere, bu iki ayette, kolaylaştırmanın esasen “üslup ve muhtevanın kolaylaştırılması” demek olmayıp, bilakis hitabın kendi dilleriyle yapılması suretiyle (Hz. Peygamber’in lisanı üzere) gerçekleştiği ifade edilmektedir; yani tezekkür, tebşir ve inzar eylemleri, Kur’an’ın Araplara kendi dilleriyle, Arapça olarak seslenmesi sebebiyle mümkün olmaktadır. Şayet Allah Teala —Fussilet: 44 ayetinde bildirildiği üzere— onlara başka bir dille hitap etseydi, kendilerine ‘ne denildiğini’ anlayamayacaklar ve ‘söylenilen’ üzerinde düşünemeyeceklerdi. 

​

Araplar, Yahudilerin ve Hristiyanların ellerinde Kutsal Kitaplar bulunduğunun ve üstelik bu Kitapların başka bir dilde yazılı olduğunun farkındaydılar. Hz. Musa ve Hz. İsa gibi peygamberler kendi kavimlerinden değillerdi, onların tebliğ ettikleri Kitaplar da Arapça değildi; dolayısıyla kendi dillerinde (Arapça olarak) beyan edilmedikçe, bu kitaplarda ne yazıldığını bilmeleri de mümkün değildi. 

​